معرفی شروح نوشته شده بر مثنوی معنوی مولانا جلالالدین
در چکیدهء حاضر، ابتدا کلیه شروح را نام می
بریم و برای پرهیز از اطاله کلام از توضیح - ولو مختصر- هر یک اجتناب میکنیم. اما
شش شرح اساسی و مهم را در این چکیده به طور خلاصه و فهرست وار با ذکر ویژگیهای هر
یک معرفی میکنیم. باقی شرحها به خوبی و به حد کفایت در اصل تحقیق مورد بررسی و
معرفی قرار گرفتهاند. نیز آن شش شرح مذکور به طور مبسوط معرفی شدهاند.
شروحی که بر مثنوی معنوی نگاشته شده از این
قرارند:
1-
شرح ناتمام "جواهر الاسرار و زواهر الانوار"
از شهید کمال الدین حسین بن حسن خوارزمی
2-
"شرح مثنوی" عبدالعلی محمد ین نظام الدین
مشهور به بحر العلوم
3-
"شرح
مثنوی اسرار" از حکیم ملا هادی سبزواری
4-
"شرح
کبیر" آنقروی از اسماعیل آنقروی
5-
"شرح
مثنوی شریف" اثر بدیع الزمان فروزانفر
6-
"شرح
مثنوی" اثر جعفر شهیدی
7-
"شرح
مثنوی شریف" از شاه داعی الله شیرازی
8-
"شرح
مثنوی مولوی معنوی" از امداد الله صاحب مکی
9-
"شرح
مثنوی" نیکلسون اثر رینولد الین نیکلسون
10-
"شرح و متن مثنوی" تالیف محمد استعلامی
11-
"تفسیر مثنوی مولوی" اثر جلال الدین همایی (نه
کامل – شرح داستان "دژ هوشربا")
12-
"با پیر بلخ" اثر محمد جعفر مصفا (نه کامل –
شرح کاربردی تعدادی از داستانها)
13-
"تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی" اثر محمد تقی
جعفری
14-
"شرح جامع مثنوی معنوی" به همت کریم زمانی
15-
"نثر و شرح مثنوی" شریف از موسی نثری
16-
"مکاشفات رضوی" اثر محمدرضا لاهوری
17-
"اسرار الغیوب" تالیف خواجه ایوب
18-
"شرح مثنوی" اثر ولی محمد اکبر آبادی
19-
"نثر و شرح مثنوی شریف" اثر گولپینارلی
20-
"المنهج القوی" اثر یوسف بن احمد مولوی
21-
شرح دکتر
محمد کفافی به عربی
22-
شرحی ناشناس
منسوب به احمد رومی
1-
"شرح
کبیر" در پانزده جلد به ترکی مولف اسماعیل انقروی (1041 ق) مترجم (به فارسی)
خانم دکتر عصمت ستار زاده انتشارات برگ زرین. ویژگیهای این شرح مبسوط بودن و کامل
بودن و نیز به دور از پیچیدگی و مشخصات خود شارح نیز با ذکر کتب و تاریخچه مختصر
وی آورده شده. شرح انقروی به عربی و انگلیسی هم ترجمه شده.
2-
"مکاشفات
رضوی" اثر محمد رضا لاهوری(قرن 11) به تصحیح و اهتمام کوروش منصوری، نشر روزنه
یک جلد. ابیات مشکل هر شش دفتر بررسی شده. از قدیمی ترین شرح های شبه قاره هند
است. پرمایه، کوتاه و روان. نام آن را مولف به یمن و تبرک حضرت امام رضا(ع) انتخاب
نموده. از جمله ویژگیهای آن: الف) ابتدا نقدی کوتاه از داستان مورد نظر را می
آورد و منظور مولانا را از طرح آن بیان میکند. و پس از آن به فراخور ذوق وشوق مولانا ابیات را شرح می کند. ب) گاهی که بیت
را میآورد و تمام نکات و دقائق آن را از جهت قرآن و حدیث و لغت و اصطلاح و تاریخ
و ... بیان میکند و سپس کل بیت را روان و یکدست و بیشتر اوقات در نهایت ایجاز شرح
میکند. این شرح دارای کشف الایات و کشف الاحادیث، فهرست اعلام و ... است.
3-
"اسرار
الغیوب" تالیف خواجه ایوب(قرن دوازدهم هجری) به تصحیح دکتر محمد جواد شریعت
در 2 جلد، نشر اساطیر 1377، استاد فروزانفر از مولف آن بسیار تعریف و تمجید نموده.
از خصوصیات این شرح آن است كه مولف ابتدا لغات مشکل هر بیت را معنی می کند به دو
صورت 1)معنی لغت در آن بیت به خصوص 2)معنی لغت به طور کلی (همه معانی آن لغت) و
سپس به شرح میپردازد. خواجه ایوب در این شرح از کتب دیگر استفاده کرده و نیز
نظرات مفسران دیگر را نیز به چالش میگیرد.
4-
"شرح
مثنوی شریف" تالیف استاد بدیع الزمان فروزانفر. در 3 جلد، بیش از آن عمر
استاد کفاف نداد پس از ایشان دکتر جعفر شهیدی این کار را ادامه دادند تقریبا به
همان سبک و سیاق وی. از ویژگیهای این شرح: الف) ابتدا هر یک از حکایات را با
مقدمه ای بر مآخذ آن داستان و سپس ب)فهرستی از لغات و تعبیرات و اصطلاحات فلسفی
فقهی، کلامی و عرفانی آن داستان میآورد و ...
5-
"شرح
مثنوی معنوی مولوی" اثر رینولد الین نیکلسون ترجمه حسن لاهوتی با پیشگفتار
سید جلال الدین آشتیانی انتشارات علمی و فرهنگی. مترجم آن می گوید که این مجموعه
هر سه هنر علمی نیکلسون یعنی تصحیح انتقادی ترجمه و تفسیر مبتنی بر مآخذ مستند را
در خود جمع دارد. اکثر مثنوی پژوهان این شرح را یکی از بهترین شروح و متون مثنوی
میدانند. از خصوصیات آن: الف) رعایت کمال ایجاز و پرهیز از اطناب در سخن ب) رعایت
امانت در نقل اقوال ج) اتکا بر روش صحیح علمی د) مراجعه به شروح دیگر مثنوی (فارسی
عربی ترکی و انگلیسی) هـ) مراجعه و اتکا
بر آثار مولانا خصوصا مثنوی برای توضیح مشکلات (تفسیر مثنوی با مثنوی) و ... .
6-
"شرح
جامع مثنوی معنوی" تالیف کریم زمانی نشر اطلاعات 7 جلد. جلد هفتم آن مختص
اعلام و قهارس مثنوی است. این شرح شرحی به معنای واقعی کلمه "جامع" که
اکثر مثنویپژوهان آن را بسیار مفید و روان عنوان کرده اند. به گونه ای فراهم آمده
که بتواند دست طالبان معارف مثنوی را بگیرد و چند قدمی در این وادی راه ببرد و آن
ها را از رجوع به منابع مختلف و آثار پراکنده و متنوع و بعضا صعب الحصول بی نیاز
گرداند. این شرح از جدیدترین شروح نگاشته شده بر مثنوی است. (چند سال اخیر.)
سئوالی که اغلب
علاقمندان به آشنایی با مثنوی معنوی میپرسند اینست که "کدامیک از این شروح از
همه بهتر است؟" و "ما با کدام شرح خواندن مثنوی را آغاز کنیم؟"
در پاسخ به این
سئوال ابتدا باید توجه داشت "بهترین شرح" وجود ندارد! پس این را از ذهن
بیرون کنیم. اما اینکه "برای کسی که میخواهد فهم مثنوی را آغاز کند چه شرحی
مناسب است"، سئوال خوبی است.
شروح نوشته شده بر مثنوی اغلب متناسب با سطوح
مختلف قدرت درک و نیز سواد مخاطبین نوشته شده است. نویسندهء این سطور برای افراد
تازهکار شرح دکتر محمد استعلامی و یا شرح آقای کریم زمانی را پیشنهاد میکند.
چنانچه مایل به خواندن شروح مذکور نیستید یا فرصت خواندن آنها را ندارید، کتاب
"با پیر بلخ" تالیف محمدجعفر مصفا پیشنهاد میشود. این کتاب بشکلی مفید
و امروزی و کاربردی چندین داستان مثنوی را بررسی و شرح نموده، بطوریکه پس از
خواندن آن، خواننده کلیدی اساسی برای فهم مثنوی بدست میآورد.
چنانکه قبلاً نیز
اشاره شد هر یک از شروح خصوصیت خود را دارد و برای افرادی که در سطحی پیشرفتهتر
هستند، خواندن و آشنایی با تمامی شرحهای معرفی شده توصیه میشود.
پانویس.
جلسات آنلاین شرح و تفسیر داستانهای مثنوی معنوی مولانا و غزلیات شمس
صفحهء معرفی منابع برای آشنایی با مثنوی و مولانا
--------------
بازگشت به صفحه اصلی وبلاگ گروه خمر کهن